ERGUVAN KAPISI - OYA BAYDAR

Erguvan Ağacı Judas Tree (Yahuda Ağacı) olarak bilinir. Bilindiği üzere Yahuda İsa’yı Romalılara ihbar eden havarisidir. Hikayeye göre vicdan azabından kendini erguvan ağacına asar. Çiçekleri beyaz olan erguvan utancından mor renk alır. Mor renk Hıristiyanlığın özellikle Bizans’ın kutsal rengidir. Sadece imparatorların ve izin verilen soyluların giyebildiği mor renkli pelerini halkın ve yabancıların kullanması yasaktı. Doğal yollarla elde edilmesi çok zor bir renk olduğundan o dönemde binlerce deniz kabuklusundan çok az miktarda boya elde edilebildiği söylenir. Bundan dolayı zaten paha biçilemezdi. Dolayısıyla kendilerine erguvan kanlı diyen Bizans imparatorlarının da Erguvan Kapısından geçtiğini hayal etmek bizim için çok zor olmasa gerek. 

Hikaye  Bizantolog Teo’nun bu kapıyı aramaya İstanbul’a gelmesi ile başlıyor.

Kurtarmak için kayıp ruhunu şehrin

Gizli,viran bir kapıdan giriyor

Erguvan Kapısından

Başında erguvan tacı

Erguvan Giyinmiş

Yaraları Erguvan

Münkir bir keşişin gölgesinin ardından

Kutsal bilgeliğe doğru yürüyor.

Daha önce Oya Baydar’ın son romanı “O Muhteşem Hayatınız”’ı okumuş ve burada yorumlamıştım. Bir yazarın son romanını okuyunca genelde önce yazdıkları bir parça daha geri kalır ya tam tersi ben Erguvan Kapısını son romanından çok daha fazla beğendim. Hem konusu benim için daha ilgi çekiciydi hem de tekrarlara pek düşmemiş yazarımız bu kitapta. Kitap boyunca Oya Hanım’ın politik duruşunu görüşünü,pişmanlıklarını,değişimlerini yarattığı karakterlerle birebir okuyoruz.

Teo ergenlik döneminde Türkiye’deki azınlık sorunları yüzünden Amerika’ya göçmüş Rum bir aileye mensuptur.Kimin yazdığı belli olmayan bir el yazmasındaki mısralar yüzünden Erguvan Kapısını aramaya İstanbul’a gelir ve Ülkü’nün evini kiralar.

Burjuva bir yaşantı süren Derin öldürülen diplomat babasının katillerini bulmayı çalışırken sol bir örgüt üyesi Kerem Ali ile tanışır. Ülkü’nün Derin’in babasıyla geçmişte bir ilişkisi vardır ve bu ilişkiden doğan oğlu Umut Kerem Ali’nin abisi ile bir örgüt evi baskınında öldürülür.

Bu dört kahramanın azınlık psikolojisi,68 kuşağının küskünlükleri,ölüm oruçları,oidupus ve elektra komplekleri içinde birbirleriyle olan ilişkisini okuyoruz roman boyunca.

Oya Baydar bu kitapla 2004 Cevdet Kudret Edebiyat ödülü almasına rağmen çok eleştirilir.
Erguvan Kapısı”nda sosyalist ideoloji eleştirisi, özellikle sol örgütlerin özendirdiği ölüm ve öldürme kültürünün eleştirisine dönüşür,bireyselliği yok eden örgütler ve yöneticiler sorgulanır.Bu açıdan biz de alt metinde  yazarın kitap boyunca partizanların alınan kararları sorgulamadan uyguladıklarını,aslında hiç kimsenin kendi özgür iradesiyle ölüm oruçlarına yatmadığını bu tarz eylemlere zorlandıkları vurgusunu okuyoruz.

Ben bilmediğimden önce Erguvan Kapısı’nı okudum ancak isteyenler Sıcak Külleri Kaldı’yı daha önce okuyabilir zira bu kitaplar birbirinin devamı. 

O MUHTEŞEM HAYATINIZ

O Muhteşem Hayatınız Oya Baydar’ın son romanı..

Bir röportajında okuduğuma göre Oya Hanım’ın fotoğraflarını hiç tanımadığı biri bit pazarında tesadüfen buluyor ve ona haber veriyor. Bir araya geldiklerinde arşivcinin yol boyunca "Oya Hanım o muhteşem hayatınız “ derken aslında kendisine bir hayat hikayesi yazdığını ve ona inandığını fark ediyor. Böylece kitabın konusu belirmeye başlıyor yazarımızın kafasında.

Uluslararası üne sahip bir opera sanatçısının toplayıcı dediği hayranıyla bir araya gelmesi, fotoğraflarını, hikayesini ,köklerini tekrar buluşunu takip ediyoruz kitap boyunca.

Ona tutkuyla bağlı bu hayranın kafasında yarattığı kusursuz hikayeyle örtüşmeyen hayatında yaşamı travmalarla dolu olan anneliğiyle bile 60’ından sonra barışabilen Diva’nın kızı Arya giriyor öyküye ve onun uyanışıyla köklerine 1938’de Dersim’de yaşananlara gidiyoruz. Oya Baydar ; Arya üzerinden toplumsal farkındalık yaratmaya çalıştım dese de politik mesajlı kitapların çoğu gibi klişelere düşüyor. Defalarca tekrarlanan şovenist söylemler tarafları ne olursa olsun beni sıkıyor.

Ama kitabın sonunda belirttiği subay kızı ve kabullenemeyişlerden öte “etek altı çocuğu” tabiri konu üzerine yazılmış onca şeyi anlamsız kılıyor.

Kitapta Arya müzikolog. Etnik müzik ve sesler üzerine araştırma yapıyor. Dolayısıyla kitabın bu tarafı çok hoş. 

Yazarımız da anladığım kadarıyla Aydın Büke ve Kemal Kahraman’dan yardım almış.Yöreye özgü kaybolmuş destanlar,birbirine karışmış efsaneler,ağıtlar,çalgılar bunların üzerine bir şeyler daha okumalıyım dedirtiyor.

Kitabın sonundan 

“Diva gibi ben de subay kızıydım. Askerî garnizonlar, 60-70 yıl önceki Anadolu köyleri, kasabaları ve o zamanlar “Şark” denilen Doğu, çocukluk anılarımın parçasıdır. Bir gece, annemle babam, lüks lambasının ışığında, vakit geçirmek için bezik oynarlarken, “Fitnat, etek altı çocuğudur,” dedi babam. Benim varlığımı unutmuşlardı ya da babam bu laftan hiçbir şey anlamayacağımı bilmenin rahatlığıyla sözünü sansürleme gereği duymamıştı. Fitnat Abla benden üç-dört yaş büyüktü, levazım komutanının kızıydı, oyun arkadaşımdı. “Etek altı çocuğu” sözü, bebeklerimin kat kat kabarık eteklerinden başka çağrışım yapmadı bende, unuttum. Taa ki Dersim’de olanları öğrenene kadar, meğer ki “herkesin bildiği sır”ın farkına varana kadar. Ve evde, üzerinde “3. Ordu Manevrası Hatırası. Tunceli” yazılı madalyayı bulana kadar. İlk tepkim, “Hayır, babamın olamaz, babam o tarihte orada olamaz,” reddiyesiydi. Hâlâ da bilmiyorum gerçeği, babam da annem de öleli yıllar geçti. Dört yıl kadar önceydi. Tıpkı anlattığım hikâyedeki gibi, bana ait bazı çocukluk fotoğraflarını bulan o değerli kişi olmasaydı, ne yapıp edip bana ulaşıp fotoğrafları paylaşmasaydı, bu roman yazılmayacaktı. En büyük teşekkürü ona borçluyum.”

Meraklısına......

Anadolu'nın Kayıp Şarkıları DVD : D&R  Fiyatı 20 TL.

Yol /Re  Dersim İnanç Sembolizmi 

Antropolojik Bir Yaklaşım

  İdefix Fiyatı : 17,25 TL

Dersim'in Kayıp Kızları 
Nezahat Gündoğan- Kazım Gündoğan

D&R Fiyatı : 17,25 TL

Öteki Tanrılar

Alevi ve Bektaşi Mitolojisi - Ertuğrul Danık

İdefix Fiyatı : 10,50 TL